decoration

Wizerunek sportowca

wizerunek-sportowca decoration

W tym miesiącu Forbes opublikował ranking najlepiej zarabiających sportowców. W zestawieniu podzielono dochody uzyskiwane przez sportowców na te otrzymane w związku z osiągniętymi wynikami sportowymi oraz te, które pochodziły z kontraktów reklamowych. Co ciekawe, piąty na tej liście tenisista Roger Federer zarobił w ubiegłym roku 67 mln dolarów, z czego jedynie 9 mln stanowiło przychód z tytułu nagród w turniejach tenisowych. Pozostałe 57 mln pochodziło z kontraktów reklamowych czyli umów związanych z prawami do korzystania z wizerunku sportowca. W niniejszym artykule skupię się właśnie na regulacjach dotyczących prawa do wizerunku, w kontekście wizerunku sportowców.


Wizerunek to jedno z dóbr osobistych człowieka. Pojęcie dóbr osobistych nie doczekało się legalnej definicji. Wypracowana i przyjęta w orzecznictwie definicja zakłada, że dobra osobiste to wartości o charakterze niemajątkowym, wiążące się z osobowością człowieka, uznane powszechnie w społeczeństwie.

 

Niewyczerpującą listę dóbr osobistych zawiera art. 23 kodeksu cywilnego, gdzie obok wizerunku wymieniono również m. in. zdrowie, wolność, nazwisko, twórczość naukową i artystyczną. Dobra osobiste pozostają pod ochroną, a ten czyje dobra osobiste zostały naruszone może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne, a także czynności niezbędnych do usunięcia skutków naruszenia oraz zadośćuczynienia i odszkodowania jeżeli naruszenie wiązało się z wyrządzeniem szkody. Samo pojęcie wizerunku również nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, ale przyjmuje się, że wizerunek to zespół indywidualnych cech zewnętrznych pozwalających na identyfikację osoby.

 

Skoro wizerunek stanowi dobro osobiste człowieka to człowiek jest dysponentem swojego wizerunku, a więc od niego zależy czy udzieli zgody na jego rozpowszechnianie. Od tej zasady istnieją jednak pewne wyjątki. Otóż ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje, iż nie wymaga zgody rozpowszechnianie wizerunku osoby:

 

• powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych , w szczególności politycznych społecznych i zawodowych,

• osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.

 

Ponadto w braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane w przypadku, jeżeli osoba otrzymała wynagrodzenie za pozowanie.

 

W kontekście profesjonalnych sportowców największe znaczenie ze wskazanych powyżej wyjątków ma ten dotyczący osób powszechnie znanych. Wizerunek zawodnika może więc zostać utrwalony np. w formie fotografii i rozpowszechniany pod dwoma warunkami. Po pierwsze wizerunek musi być wykonany w związku z pełnioną funkcja.

 

W przypadku sportowca będzie to więc na pewno wizerunek wykonany podczas rywalizacji sportowej, treningu czy innych form przygotowań do zawodów sportowych. Po drugie, rozpowszechnienie wizerunku musi się wiązać z przedstawianiem (relacjonowaniem) funkcji pełnionych przez osobę, której wizerunek zostać wykonany. Ujmując ten temat obrazowo, wizerunek sportowca może zostać wykorzystywany w związku z relacjonowaniem widowiska sportowego, ale już nie w celach komercyjnych.

 

Oczywistym jest, iż nie uzyskawszy osobnej zgody reklamowanie produktu przy użyciu fotografii zawodnika jest bezprawne i stanowi naruszenie jego dóbr osobistych, w tym właśnie prawa do wizerunku.

 

W związku z powyższym, zawodnik profesjonalny uprawiający sport drużynowy przeważnie zawiera z klubem umowę zezwalającą zatrudniającemu go klubowi na wykorzystanie wizerunku. Może to być osobna umową lub zobowiązanie wpisane do kontraktu o profesjonalne uprawianie sportu, co w przypadku piłki nożnej jest standardem.

 

Klub sportowy chce bowiem zapewnić sobie prawo do korzystania z wizerunku zawodnika w celach marketingowych, w tym między innymi celem promocji meczów czy sprzedaży klubowych gadżetów. Wyrażenie zgody na korzystanie z wizerunku jest przeważnie połączone ze zobowiązaniem zawodnika do uczestniczenia we wszelkich akcjach promocyjnych organizowanych przez klub lub jego sponsorów. Zawodnik zobowiązuje się więc do uczestnictwa w wydarzeniach marketingowych jeżeli klub w odpowiednim czasie poinformuje go o takiej potrzebie. W standardowych kontraktach zawodniczych kluby zastrzegają, iż wynagrodzenie określone w kontrakcie obejmuje również wynagrodzenie za korzystanie z wizerunku sportowca.

 

Nie ma jednak przeszkód prawnych aby te dwie kwestie rozgraniczyć. Na takie rozgraniczenie zdecydował się swego czasu jeden z klubów piłkarskiej ekstraklasy, co służyć miało obejściu sankcji nakładanych przez komisję licencyjną. Na klub nałożono karę zakazującą klubowi wypłacania nowo kontraktowanym zawodnikom wynagrodzenia w kwocie przekraczającej 5.000 złotych miesięcznie. W związku z powyższym, zawodnikowi zaproponowano kontrakt na poziomie mieszczącym się w zakresie określonym sankcją, natomiast pozostała część wynagrodzenia wypłacana była przez zewnętrznego sponsora tytułem wynagrodzenia za zgodę na wykorzystanie wizerunku.

Tak jak prawa do wizerunku sportowca w relacji na linii klub – zawodnik reguluje odpowiednia umowa, tak kwestia praw do wizerunku sportowca, członka kadry narodowej w stroju reprezentacji została uregulowana ustawowo w art. 14 ust. 1 ustawy o sporcie, który stanowi, że:

 

Członek kadry narodowej udostępnia, na zasadach wyłączności, swój wizerunek w stroju reprezentacji kraju polskiemu związkowi sportowemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez przepisy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie.

 

Art. 14 ust. 2 dotyczy natomiast członka kadry olimpijskiej i stanowi, że:

 

Członek reprezentacji olimpijskiej udostępnia, na zasadach wyłączności, z chwilą powołania do reprezentacji olimpijskiej, swój wizerunek w stroju reprezentacji olimpijskiej Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu, który jest uprawniony do wykorzystania tego wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez swoje przepisy lub przepisy Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego.

 

Ustawa o sporcie przewiduje więc szczególną regulację, która pozwala związkom sportowym oraz PKOL na korzystanie z wizerunku sportowca. Należy przy tym zwrócić uwagę, iż uprawnienia przyznane tym podmiotom ograniczają się jedynie do wizerunku w strojach reprezentacji i reprezentacji olimpijskiej. W związku z powyższym sportowiec pozostaje jedynym dysponentem swoich praw do wizerunku w strojach innych niż wyżej wymienione. Stroje reprezentacji to nie tylko stroje, w których sportowcy występują podczas zawodów, ale również strój wykorzystywany podczas przygotowań do rywalizacji sportowej tj. dres, bluza, kurtka etc. Omawiany przepis przyznaje więc osobne uprawnienie polskim związkom sportowym oraz Polskiemu Komitetowi Olimpijskiemu.

 

W konsekwencji, zawodnik nie może dysponować swoim wizerunkiem w stroju reprezentacji bez zgody związku lub komitetu. Rodzi się więc pytanie, czy zgoda na korzystanie z wizerunku udzielana jest niejako automatycznie poprzez uczestnictwo w zgrupowaniu kadry czy też wymaga osobnego porozumienia, co zdaje się sugerować brzmienie art. 14 ust. 3 ustawy 1)Zawodnik przed zakwalifikowaniem do kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej wyraża zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju w rozumieniu art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.). Nie wdając się w tym miejscu w szczegółowe rozważania prawne, przyjmuje się 2)za SN, że chęć reprezentowania kraju i przynależności do kadry narodowej przez zawodnika jest równoznaczna z udzieleniem przez niego zgody.

 

W tym kontekście można przypomnieć najbardziej medialny spór, dotyczący prawa do wizerunku sportowca, pomiędzy piłkarzem polskiej kadry, a sponsorem reprezentacji narodowej, tj. postępowanie z powództwa Macieja Żurawskiego przeciwko Telekomunikacji Polskiej S.A. ówczesnemu sponsorowi głównemu kadry narodowej w piłce nożnej. Spór ten toczył się jeszcze w okresie obowiązywania przepisów poprzedniej ustawy o sporcie (kwalifikowanym), które zostały jednak niemalże w całości przeniesione do aktualnie obowiązującej ustawy 3)ustawa o sporcie rozszerza m. in. krąg podmiotów uprawnionych do korzystania z wizerunku sportowca o Polski Komitet Olimpijski, stąd też nie ma potrzeby osobnego omówienia tych zmian.

 

Piłkarz żądał zaniechania rozpowszechniania jego wizerunku oraz wniósł o zakazanie jego naruszania w przyszłości w wykorzystywanych przez pozwaną materiałach reklamowych oraz marketingowych, w szczególności emitowanych za pośrednictwem telewizji, jak też wykorzystywanych w ulotkach, plakatach reklamowych, czasopismach, banerach na stronach internetowych oraz firmowej papeterii. Ponadto wniósł o zobowiązanie pozwanej do dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia jego praw osobistych przez złożenie stosownego oświadczenia.

 

Argumentacja zawodnika, którą podzielił sąd pierwszej instancji zmierzała do wykazania, iż ustawa przyznaje związkowi sportowemu uprawnienie do korzystania z wizerunku zawodnika w stroju reprezentacji, jednak uprawnienie to nie obejmuje prawa do przeniesienia zgody na wykorzystanie wizerunku na inne podmioty. Sąd Apelacyjny nie podzielił jednak wskazanej argumentacji, zmieniając zaskarżony wyrok i oddalając powództwo. W wyniku skargi kasacyjnej wniesionej przez powoda rozstrzygnięcie wydał Sąd Najwyższy 4)sygn. I CSK 160/09, który stwierdził, że przepisy ustawy 5)o sporcie kwalifikowanym art. 33 ust. 1 ustanawiają na rzecz polskiego związku sportowego określone prawo podmiotowe do wykorzystania wizerunku sportowca, co oznacza, iż zawodnik bez zgody związku nie może upoważniać osób trzecich do wykorzystywania wizerunku zawodnika w stroju reprezentacji.

 

Uznał również, że wykorzystanie wizerunku do celów gospodarczych oznacza także cel zarobkowy, a co za tym idzie przepis upoważnia związek do zawierania umów wzajemnych ze sponsorami, na mocy których zobowiązuje się w zamian za świadczenie pieniężne udostępnić wizerunek zawodnika. Podobne rozstrzygnięcie zapadło również w sprawie z powództwa Kamila Kosowskiego. Z obu tych orzeczeń można wyprowadzić wnioski, iż polski związek (oraz PKOL) nie musi uzyskać od sportowca odrębnej pisemnej zgody na wykorzystanie wizerunku w stroju reprezentacji oraz że związek jest uprawniony do odpłatnego udostępniania tego wizerunku innym podmiotom w ramach wykorzystania wizerunku do swoich celów gospodarczych w zakresie wyznaczonym przez przepisy tego związku lub międzynarodowej organizacji sportowej działającej w danym sporcie.

 

Komercjalizacja dóbr osobistych i niezwykła popularność sportowców profesjonalnych powodują, że przychody z tytułu udostępnienia wizerunku mogą stanowić istotny procent dochodów zawodników. W związku z czym, przy zawieraniu umów o profesjonalne uprawianie sportu zawodnicy winni zwracać uwagę na treść kontraktu pod kątem ograniczeń w zakresie praw do dysponowania swoim wizerunkiem, a podmioty takie jak kluby czy organizacje sportowe powinny zapewnić sobie prawo do korzystania z wizerunku sportowca w zakresie niezbędnym do realizacji celów związanych z własną działalnością.

 

Fot.: Grzegorz Jereczek / Foter / CC BY-SA

 

  1. Zawodnik przed zakwalifikowaniem do kadry narodowej lub reprezentacji olimpijskiej wyraża zgodę na rozpowszechnianie swojego wizerunku w stroju reprezentacji kraju w rozumieniu art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631, z późn. zm.
  2. za SN
  3. ustawa o sporcie rozszerza m. in. krąg podmiotów uprawnionych do korzystania z wizerunku sportowca o Polski Komitet Olimpijski
  4. sygn. I CSK 160/09
  5. o sporcie kwalifikowanym art. 33 ust. 1